Theo phong tục, tập quán truyền thống của người Việt Nam, trên bàn thờ ở mọi gia đình đều có bày mâm ngũ quả ngày tết để cúng ông bà tổ tiên, cầu mong cho một năm mới được may mắn và bình an trong dịp Tết đến xuân về. Cùng là một mâm ngũ quả nhưng văn hóa ở mỗi miền miền Bắc, Trung, Nam lại có những sự khác nhau. Khác về loại quả lẫn cách bài trí. Mỗi loại quả thì đều có một ý nghĩa riêng. Hãy cùng Luật hôn nhân tham khảo bài viết bên dưới để biết thêm về mâm ngủ quả nhé!
Mâm ngũ quả là gì?
Mục lục bài viết
Mâm ngũ quả là một mâm quả gồm 5 loại quả có 5 màu sắc khác nhau biểu trưng cho sự mong ước được ngũ phúc: giàu có, sống lâu, sang trọng, bình yên, khỏe mạnh. Tùy theo phong tục ở từng vùng miền gắn với các loại trái cây cũng như nét văn hóa đặc trưng khác nhau riêng biệt mà người ta sẽ chọn những loại quả khác nhau để có thể bày trí mâm ngũ quả.
Mâm ngũ quả thường được biết đến là một mâm trái cây có khoảng năm thứ trái cây khác nhau riêng biệt và chúng thường có trong các ngày Tết Nguyên Đán của văn hóa người Việt. Các loại trái cây được bày lên thể hiện những nguyện ước của gia chủ thông qua tên gọi, cách sắp xếp của chúng và màu sắc. Thông thường thì được bày trên cách bày bàn thờ gia tiên hoặc là trên bàn tiếp khách. Mâm ngũ quả thời buổi hiện nay cũng đã thay đổi rất nhiều, nó mang ý nghĩa trang trí không gian xuân nhiều hơn là những ý nghĩa tâm linh như trước nữa.
Các loại quả thường được chọn bày mâm ngũ quả
Do điều kiện sinh sống ở các khu vực của người Việt có những đặc điểm khác biệt cho nên đã xuất hiện rất nhiều cách bày trí mâm ngũ quả rất khác nhau. Đối với mâm ngũ quả của người miền Bắc thì thường gồm: chuối, đào, bưởi, hồng và quýt hay là chuối, bưởi, ớt, quất và lê. Còn có thể thay thế bằng một số quả như cam, lê, táo, lê-ki-ma,… Chuối xanh tạo độ cong lên ôm lấy quả bưởi mang một ý nghĩa đùm bọc. Nhìn chung, người miền Bắc thì không có những phong tục quá khắt khe về mâm ngũ quả này và hầu như là tất cả các loại quả đều bày được, miễn là chúng có nhiều màu sắc.
Còn đối với mâm ngũ quả của người miền Nam thì gồm mãng cầu Xiêm, quả dừa, đu đủ và xoài với sung, với ngụ ý là “cầu sung (túc) vừa đủ xài”. Đôi khi thì người ta thêm trái dứa (người miền Nam gọi thường gọi là “thơm”) và thường phải có thêm một cặp dưa hấu to để trưng riêng bên cạnh. Khác với những người Bắc thì các gia đình người miền Nam thường rất kiêng kỵ trưng trái nào có tên mang ý nghĩa xấu cho nên mâm trái cây của họ thường không có chuối (vì âm chuối thì đọc nghe như “chúi nhủi”, ngụ ý là thất bại), cam thì gắn với câu “quýt làm cam chịu”, còn lê thì gắn với câu “lê lết”, táo thì người Nam thường gọi là “bom”, lựu thì được hiểu như “lựu đạn” và thường không có cả sầu riêng mặc dù người Nam bình thường thì rất thích ăn sầu riêng. Đặc biệt họ không chọn trưng trái có vị đắng và cay, vì nó mang một ngụ ý là cuộc đời đắng cay.
Đôi khi thì mâm ngũ quả cũng được nhiều người sử dụng trong Mâm Quả Ngày Cưới của phong tục người Việt. Vào ngày mà tổ chức lễ cưới thì bên nhà trai sẽ mang những Lễ Vật qua nhà gái để xin được rước cô dâu về. Mâm ngũ quả trong ngày cưới sẽ còn được chuẩn bị rất kỹ càng hơn nữa vì nó còn mang nhiều ý nghĩa rất thiêng liêng để mang lại nhiều điều tốt lành cho đôi trẻ.
Ý nghĩa của mâm ngũ quả
Ngũ
Ngũ là một biểu tượng chung của sự sống, như câu “Ngũ phúc”; đối với một mâm cúng thì Ngũ quả tượng trưng cho sự tập trung đủ đầy các loại trái cây trong đất trời được dùng để thờ cúng. Trong sách Chiêm thư thì người ta thường nhìn ngũ quả để có thể dự đoán được hay mất của những mùa vụ lương thực làm trong năm. Dần theo thời gian thì sự xác tín đã biến thành tập tục, “ngũ quả” còn tượng trưng cho sự cầu thị làm ăn được mùa của người nông dân. Thêm vào đó thì cư dân ở những vùng nông nghiệp, ngũ cốc sẽ được coi trọng nhiều hơn là ngũ quả.
Chọn 5 loại quả theo quan niệm xưa là ngũ hành ứng với các mệnh của con người. Còn chọn số lẻ thì tượng trưng cho sự phát triển và sinh sôi, nảy nở.
Quả
Một mâm Ngũ quả trong ngày Tết ở miền Bắc của Việt Nam gồm cam, bưởi, quất, chuối và dứa.
Quả là hình ảnh biểu tượng cho sự sung túc qua các cấu tạo của nó: bên trong quả có chứa hạt thì tượng trưng cho sao, quả bên ngoài bao lấy tức là Vũ trụ, ý nghĩa của nó là sự sinh sôi và trường tồn cũng như tái sinh bất tận của sự sống. Mỗi loại quả đều có ý nghĩa riêng biệt thông qua hình dáng, hương vị, cấu tạo và màu sắc cũng như cách đọc tên của chúng.
Màu sắc
Màu sắc của mâm ngũ quả thường hay tuân theo quy luật ngũ hành. Các loại quả thường dùng để bày trí mang các sắc màu khác nhau theo quan niệm là mang lại may mắn: đỏ (may mắn và phú quý), vàng (mang nghĩa sung túc),…
Hình dáng, hương vị, cấu tạo
Thường là hình dáng và cấu tạo có tính chất gợi tả lên được điều tốt lành. Ví dụ: lựu thì có rất nhiều hạt, tượng trưng cho việc có con cháu đầy đàn, dưa hấu và bưởi thì căng tròn thêm phần mát lạnh trong ruột, tượng trưng cho việc hứa hẹn sự ngọt ngào cũng như may mắn trong cuộc sống. Hương vị của trái cây thì thường phải ngọt hay thơm và tuyệt đối không đắng, cay.
Cách đọc tên
Cách đọc tên thì thường đọc theo kiểu gần âm. ví dụ: “dừa” hay là “dưa” sẽ gần âm với “vừa”; còn mãng cầu sẽ là “cầu”, sung thì là “sung túc”, đu đủ thì là “đủ”, còn xoài thì gần âm với “xài” (theo tiếng Nam thì có nghĩa là “sử dụng”). Đối với một mâm ngũ quả miền Nam có: mãng cầu, quả dừa, quả đu đủ, quả xoài và sung đọc sẽ thành “cầu vừa đủ xài sung” hay còn được đọc là “cầu sung vừa đủ xài”.
Một số cách bày mâm ngũ quả ngày tết và ý nghĩa
Bày mâm ngũ quả ngày tết miền bắc
Đối với người miền Bắc khi bày mâm ngũ quả ngày tết tuân theo thuyết ngũ hành trong văn hóa phương Đông: kim, mộc, thủy, hỏa và thổ cho nên mâm ngũ quả cũng phải phối theo 5 màu khác nhau tương ứng: trắng, xanh, đen, đỏ và vàng. Thông thường thì mâm ngũ quả ở miền Bắc sẽ có 5 loại quả bao gồm: chuối, đào, bưởi, hồng, quýt.
Không quan trọng nhiều hay là ít, các gia đình thì thường sẽ sắm đủ các loại quả trên thuận theo ý nghĩa và cách sắp xếp, bày trí chúng sao cho xen kẻ với nhau để nhìn đẹp mắt là được.
Tìm hiểu thêm về cách Cắm hoa bàn thờ
Bày mâm ngũ quả ngày tết miền trung
Miền Trung là vùng mà có khí hậu phải nói là khắc nghiệt nhất cả nước và là nơi thường xuyên phải gánh chịu bão lũ cũng như hạn hán, cộng với việc đất đai ở đây rất cằn cỗi cho nên rất ít cây trái. Chính vì vậy mà người dân miền Trung thường không quá câu nệ về hình thức cũng như ý nghĩa của mâm ngũ quả trưng bày trong ngày Tết, thường là họ có gì cúng nấy miễn là quả tươi ngon để thể hiện cho sự thành tâm dâng kính tổ tiên.
Các loại quả thường được trưng bày trong mâm ngũ quả ở miền Trung là: thanh long, dứa, chuối, dừa, cam, mãng cầu, dưa hấu,…
Bày mâm ngũ quả ngày tết miền nam
Các loại hoa quả trong miền Nam thì khá là phong phú, người dân ở nơi đây thì thường chọn 5 loại quả này: mãng cầu, quả sung, quả dừa, quả đu đủ, quả xoài để bày mâm ngũ quả ngày tết trưng bày với mong muốn là “Cầu sung vừa đủ sài”. Ngoài ra thì mâm ngũ quả có thể có thêm chân đế là 3 quả dứa để thể hiện cho sự vững vàng cũng như mong muốn con cháu được đầy đàn.
- Ở miền Nam thì người dân thường rất kiêng kị bày một số loại quả theo cách phát âm tên gọi sẽ mang ý nghĩa không tốt như:
- Chuối: thì phát âm giống chúi trong “chúi nhủi” thể hiện cho sự nguy khó, làm ăn sẽ không phất lên được.
- Lê, táo: Lê là “lê lết”, còn táo thì người Nam thường gọi chúng là “bom” sẽ mang ý nghĩa là làm ăn dễ đổ bể cũng như dễ thất bại.
- Cam, quýt: thì gắn với câu “quýt làm cam chịu”. thể hiện ý nghĩa không tốt lành mấy.
